Nghệ nhân Nguyễn Thị Chuông: Còn sức là còn hát
Không chỉ luôn nỗ lực, tâm huyết để đóng góp công sức trong bảo tồn hát Xoan mà còn đưa Xoan lan tỏa đến bạn bè trong nước và quốc tế là cách nghệ nhân Nguyễn Thị Chuông sinh năm 1955 ở khu 6, xã Phượng Lâu (thành phố Việt Trì) thể hiện tình yêu với câu hát quê hương.
Theo chân bà Chuông đến đình Hùng Lô (thành phố Việt Trì) những ngày đầu tháng 3 âm lịch, chúng tôi được hòa mình vào những điệu Xoan cổ mượt mà của các nghệ nhân trong phường Xoan An Thái đang luyện tập để chuẩn bị biểu diễn phục vụ du khách thập phương về dự Giỗ Tổ Hùng Vương.
Đến nay đã gần 70 tuổi nhưng chất giọng của bà Nguyễn Thị Chuông vẫn tròn trịa, rõ tiếng trong làn điệu Xoan cổ: “Mồng 10 trong hội tháng 3/Hội là kỷ niệm vua cha nước nhà/Sông sâu một dải ngân hà/Núi kia cao ngất gọi là Hùng Vương”. Giọng hát ấy dìu dặt đưa ta trở về miền ký ức xa xôi rồi lại kết nối tới hiện tại. Bàn tay bà Chuông mềm mại uốn lượn theo làn điệu.
Theo lời nghệ nhân chia sẻ, từ bé bà đã luôn được nghe các chị, các bà hát điệu Xoan mỗi khi có hội làng hoặc lễ tế. Đến khi lấy chồng vào năm 1973, bà thường nghe mẹ chồng cùng những người anh chị em trong gia đình nhà chồng quây quần ngoài hiên để hát mỗi tối. “Tay bưng chén muối... ối a đĩa gừng/Gừng cay muối mặn... ối a xin đừng... xin đừng quên nhau...” - những câu hát ấy, chất Xoan ấy đã “ngấm” vào người nghệ nhân tự bao giờ. Từ yêu thích đến đam mê, bà Chuông đã được mẹ chồng dạy hát và chỉ trong 3 ngày bà đã thuộc hết 14 quả cách (làn điệu) Xoan, cách nhả hơi, luyến chữ. “Khi đã hát nhuần nhuyễn những bài Xoan cổ, tôi theo mẹ chồng cùng các cụ trong làng đi hát Xoan tại đình làng An Thái, miếu Cấm. Tôi cứ hát theo các bà, các chị mà thuộc mọi lời hát, điệu múa từ lúc nào không biết” - bà Chuông kể lại.
Ngoài học hát Xoan từ mẹ chồng, bà Chuông còn theo học hát Xoan một cách bài bản từ các cụ trong làng và trực tiếp là cụ Nguyễn Tất Thắng - Trùm phường Xoan An Thái lúc bấy giờ. Năm 1998, Câu lạc bộ hát Xoan An Thái - xã Phượng Lâu được thành lập, là thành viên Câu lạc bộ, bà Chuông đã cùng với phường Xoan An Thái đi biểu diễn ở nhiều nơi, trong nhiều sự kiện như tế lễ, hội làng, Giỗ Tổ Hùng Vương. Năm 2015, bà vinh dự được UBND tỉnh phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Hát Xoan Phú Thọ”. Đến năm 2019, bà Chuông tiếp tục được nhà nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Hát Xoan ưu tú” cấp Quốc gia.
Hiện nay, bà Chuông vẫn thường xuyên tham gia trình diễn phục vụ khách du lịch và những người yêu Hát Xoan. “Hằng năm, từ Tết Nguyên đán đến dịp Giỗ Tổ Hùng Vương, chúng tôi thường xuyên được mời đến đình Hùng Lô trình diễn và giao lưu với các đoàn khách trong và ngoài nước. Họ rất thích và bày tỏ sự trân trọng hát Xoan. Chúng tôi thấy tự hào và thầm cảm ơn tổ tiên đã để lại cho mình tài sản vô giá này. Hát Xoan giúp chúng tôi gắn kết tình làng nghĩa xóm, giúp tôi biết thêm bè bạn gần xa. Dù tuổi đã cao nhưng khi hòa vào làn điệu Xoan thì chỉ thấy nhiệt huyết, đam mê chứ không thấy mệt. Còn sức là tôi còn hát” - Nghệ nhân Nguyễn Thị Chuông tâm sự.
Những làn điệu Xoan đã trở thành nguồn đam mê, gắn bó máu thịt với người nghệ nhân Chuông. Niềm đam mê với Xoan từ bà đã lan tỏa đến con trai và cháu nội của bà. Có những dịp gia đình của bà 3 thế hệ đều đi biểu diễn để phục vụ những người yêu Xoan. Ngoài ra, bà còn nhiệt tình tham gia các buổi truyền dạy hát Xoan do địa phương tổ chức. Theo bà Chuông, hát Xoan vừa dễ lại vừa khó học. Dễ là bởi hát Xoan thường được biểu diễn tại sân đình - nơi gắn với những sinh hoạt tập thể hết sức gần gũi với người dân, giai điệu mộc mạc, giản dị và dễ thể hiện. Cái khó là ở chỗ, hát Xoan vốn là một nghệ thuật cổ có âm điệu không giống với bất cứ làn điệu dân ca nào, ca từ đa số theo văn Hán Nôm, động tác tay và chân phải kết hợp nhịp nhàng với lời hát, nếu không thật sự yêu thích, say mê và chăm chỉ luyện tập thì sẽ rất khó để học được.
Chiều muộn tĩnh lặng trên vùng trung du, tiếng Xoan sóng sánh như muốn níu chân người. Tạm biệt nghệ nhân Nguyễn Thị Chuông cùng các nghệ nhân của phường Xoan An Thái, những câu Xoan giao duyên, nồng thắm và da diết: “Ðúm này ta dặn thì nghe/ Ðúm bay cho tới áo the đúm vào/ Ðúm vào người hỏi làm sao/ Em là quả Đúm, em vào kết duyên...” vẫn đang văng vẳng trong không gian đình cổ linh thiêng.
Liên Linh